Genderneutraal of beter gezegd gendergevoelig taalgebruik is een thema in Duitsland waar opvallend fel over gedebatteerd wordt. Er zijn hartstochtelijke voorstanders en gepassioneerde tegenstanders. Het maakt in ieder geval heel duidelijk: de Duitse taal leeft.

Gender in de Nederlandse taal

Ook in Nederland houden we ons bezig met gender in ons taalgebruik. Zo spreekt de NS ons al enige jaren standaard aan als “beste reizigers”. Gemeente Amsterdam spreekt van “beste Amsterdammers” of “geachte aanwezigen” in plaats van dames en heren. Dit taalgebruik includeert iedereen, mannen én vrouwen, transgenders en non-binairen.
Onze kwaliteitskranten, zoals Volkskrant, kiezen nog overwegend vaak voor de mannelijke vorm. Aan een woord als “directeur” voegen zij volgens eigen zeggen een genderneutrale betekenis toe. Hierop is weliswaar soms kritiek, maar lang niet zo fel als in landen als Duitsland.

Discussie over de juiste schrijf- en spreekwijze

In Duitsland is er veel discussie over de manier waarop gendergevoelige taal tot uiting moet komen in de geschreven taal.
De mensen achter Duden, het bekende Duitse woordenboek, pakken het thema voortvarend op. In de nieuwste uitgave van de spellingsgids is een heel hoofdstuk gewijd aan gender en taalgebruik. Online ging Duden zelfs nog een stapje verder. Als je het woord “Arzt” (dokter) opzoekt, vind je in de betekenis dat het hierbij expliciet gaat om een mannelijk persoon. De “Ärztin” (vrouwelijke dokter) heeft een eigen pagina, net als duizenden andere begrippen met een mannelijke en vrouwelijke vorm. Over de juiste schrijfwijze laat Duden zich echter nog niet uit.

Er zijn namelijk diverse mogelijkheden:

• Liebe Leser, Leserinnen
• Liebe LeserInnen
• Liebe Leser_innen
• Liebe Leser:Innen
• Liebe Leser*innnen.

De asterisk in de laatste vorm wordt ook wel gendersterretje genoemd (Gendersternchen). Dit woord is in 2018 uitgeroepen tot anglicisme van het jaar. Ook in de gesproken taal gebruikt men het gendersterretje. Sommige presentatoren van het ZDF-journaal bijvoorbeeld laten een korte stilte vallen bij het denkbeeldige sterretje. Overigens is dit geen richtlijn van de ZDF. Presentatoren maken daarin vooralsnog hun eigen keuze.

Verschillende posities in het debat

De Duitse minister van Justitie Christine Lambrecht positioneerde zich duidelijk als voorstander van gendergevoelig taalgebruik. Zij bracht in september een wetsontwerp in procedure rondom faillissementsrecht. In de tekst werd uitsluitend de vrouwelijke vorm gebruikt (die Schuldnerin, die Richterin). Na veel ophef rondom deze “genderwaanzin” bezweek ze onder de druk en veranderde alles weer in de standaard mannelijke vorm.

De Duitse auteur Nele Pollatscheck, onder andere bekend van het boek “Das Unglück anderer Leute” is uitgesproken tegenstander. Zij noemt het “genderen” een seksistische praktijk met als doel tegen seksisme te strijden. Ze is geen schrijfster (Schriftstellerin), maar schrijver (Schriftsteller). Ze heeft anders nog liever dat je “Vagina!” roept. Haar punt is dat we het geslacht op deze manier tot een van de belangrijkste identiteitscategorieën maken en andere wezenlijke kenmerken van mensen daarmee buiten beschouwing laten.

Oplossingen worden ook gezocht in de neutrale formulering. In de gemeente Lübeck bijvoorbeeld worstelden ze met hun vacatureteksten. In Duitse vacatureteksten staat er doorgaans achter de functietitel “m/w/d” (männlich, weiblich, divers). Met name de “d” zorgde voor veel verwarring bij de sollicitanten. Sommigen denken dat de “d” voor Duits staat of het Engelse “disabled”. Daarop besloten ze in de gemeenten de functiebeschrijvingen neutraal te formuleren. Ze zijn daar bijvoorbeeld niet langer op zoek naar teamleiders of teamleidsters, maar naar teamleiding.

Gender is een ding

Een ding staat vast. Gender is een ding. In teksten gericht aan een Duits publiek moet je daarom serieus rekening houden met gendergerelateerde woorden. Als je dit niet doet, loop je grote kans om (in ieder geval een deel van) je lezerspubliek voor het hoofd te stoten. Misschien omdat je standaard de mannelijke vorm gebruikt of juist omdat je een asterisk gebruikt hebt. Bij gebrek aan richtlijnen hiervoor lijkt de veiligste oplossing voor nu om, hoe gek dat soms ook klinkt, te kiezen voor een neutrale formulering: Liebe Lesende, die Studierenden etc.